Dawny Gdańsk

[naltar]

Dwa pliki ok 20 Mb kazdy, 300 dpi. Uwaga - jakość druku – co najwyżej średnia!

www.mapywig.org/m/City_pl...H)_10K_1944.jpg
www.mapywig.org/m/City_pl...H)_10K_1944.jpg

Trochę wiadomości dodatkowych:
W połowie 1943 roku, brytyjskie i amerykańskie wojskowe służby kartograficzne otrzymały polecenie opracowania planów miast w Niemczech, również tych, które później, po wojnie, znalazły się na terytorium Polski. Rzadko rysowano plany od podstaw, jak w przypadku Berlina; nie było na to ani czasu, ani potrzeby. Zazwyczaj powielano, z niewielkimi uaktualnieniami, przedwojenne plany turystyczne i miejskie, które albo już znajdowały się w archiwach wojskowych, albo były nietrudne do pozyskania z bibliotek, czy firm zajmujących się przed wojną handlem z Niemcami czy spedycją.
W 1944 roku przystąpiono również do wykonania planów trzech miast na wschodzie Rzeszy, tj. Stettin, Breslau i Danzig. W pokaźnym katalogu map wydanym przez brytyjską służbę kartograficzną wiosną 1944 roku plan miasta Breslau zaznaczono jako „wykonany”, natomiast plany miast Stettin i Danzig pozostawały „w opracowaniu”. Jednak w podobnej publikacji wydanej w 1945 roku nie ma już o obu planach żadnej wzmianki. Również wydanie z 1948 roku, która wymienia inne wykonane plany miast w Europie, w tym miast Polski, nie wspomina o planach Gdańska i Szczecina. Po dość długich poszukiwaniach, w żadnej ze znanych mi bibliotek na świecie nie znalazłem zaginionego planu miasta Stettin, ale informacje związane z planem miasta Danzig mogą wskazywać na to, co się z nim stało.
Na skutek umowy z maja 1942 roku, w ramach ścisłej współpracy i podziału zadań między brytyjską i amerykańską wojskową służbę geograficzną, przygotowywane plany miast otrzymywały sygnatury brytyjskie, np. „GSGS 4480” – plany miast niemieckich, „GSGS 4435” – plany miast polskich, itd. Samym wykonaniem planów zajmowały się zwykle trzy amerykańskie bataliony inżynieryjno-topograficzne lotnictwa, należące do 8. Armii Powietrznej USAAF. Były to: 660 Batalion, 666 Batalion (plan miasta Breslau), oraz 942 Batalion (plan Królewca i Gdańska).
„Town Plan of Danzig” w dwóch arkuszach (Północ i Południe) znajduje się w Bibliotece Brytyjskiej i można, prawie ze 100-procentową pewnością, powiedzieć, że jest to jedyny zachowany egzemplarz tego planu na świecie. Mimo włączenia go do „Planów miast Niemiec” otrzymał inną numerację (GSGS 4496) i jest jedynym planem z serii. Można zgadnąć, że takie oznaczenie wynikało z przedwojennego statusu Gdańska jako Wolnego Miasta, oraz nieustalonej na początku 1944 r. przynależności miasta po zakończeniu wojny.
Z powodu zamiłowania do porządku w służbach brytyjskich, prawdopodobnie nie zachowała się żadna dokumentacja dotycząca planu Gdańska, która wyjaśniłaby jego powstanie i zniknięcie z katalogów map po wojnie. Na szczęście, dzięki przytomności umysłu pracownika brytyjskich służb kartograficznych, który przeczuwał, że nieaktualne papiery przeznaczone do zniszczenia za jakiś czas mogą stać się cennym materiałem historycznym, zachowały się oryginalne „fiszki” ze skrótem informacji na temat planów i typów map. Karta dotycząca planu Gdańska zawiera następujące informacje:
Danzig Town Plan
Material to 660th 18.4.44
Request to 660th on 4.7.44 for 8,000
Proof retd. by 2R 4.10.44
'The material for this plan was destroyed by fire on 26.12.44 No further action being taken.'

Wg. powyższej notatki, materiały służące do produkcji planu, najprawdopodobniej oryginalny niemiecki plan lub plany miasta Danzig, zdjęcia lotnicze, informacje wywiadowcze dotyczące uaktualnień, itd., zostały, 18 kwietnia 1944 r przekazane do 660. Batalionu Topograficznego. Być może nie było zbiegiem okoliczności, że w marcu i kwietniu 1944 r. a zatem w czasie, gdy nastąpiło przekazanie tych materiałów do dyspozycji 660 Batalionu, amerykański 942 Batalion stacjonował w zachodnim Londynie, w okolicy Kew Gardens - „po sąsiedzku” z częścią Military Survey (brytyjskiej wojskowej służby kartograficznej). Jest możliwe, że wtedy doszło do ustalenia, że to Amerykanie zajmą się produkcją planu Gdańska. Interesujące jest, że nie zdecydowano się wcześniej powierzyć zrobienia planu tego miast kartografom z Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Jeszcze w 1943 roku WIG w Edynburgu oddelegował kilku oficerów do wykonania planów miast polskich (seria GSGS 4435) na zlecenie Brytyjczyków. Być może uznano jednak, że Gdańsk to sprawa nadal politycznie „delikatna” i nie należy mieszać do niej Polaków. A o tym, że szkocki WIG przygotowywał się do wydania planu Gdańska i Gdyni (której plan ostatecznie również nie powstał), świadczyć mogą materiały archiwalne zachowane w Instytucie Sikorskiego w Londynie: w zestawie planów miast polskich z 1943 i 1944 r, znajdują się również, mocno zniszczone, przedwojenne plany portu w Gdańsku i portu w Gdyni, które być służyć miały jako materiały pomocnicze.
Wracając do sprawy notatki dotyczącej planu amerykańskiego, 4 lipca 1944 r, czyli 2,5 miesiąca po przekazaniu materiałów, złożono zamówienie na 8 tyś kopii planu (interpretacja tej cyfry jako nakład jest niepewna, biorąc pod uwagę, że plany miast polskich wykonywano w ilości kilkuset, góra tysiąca arkuszy).
4 października 1944 r, wersja przedprodukcyjna planu, tzw. „Proof”, która zachowała się, została odesłana do oceny / wprowadzenia poprawek (widocznych na skanie poniżej), prawdopodobnie do brytyjskiego Directorate of Military Survey. Skrót „by 2R” może być zniekształconym zapisem „by DR” (dispatch rider = kurier), co oznaczałoby, że sprawa była pilna.
Ostatnia linijka wyjaśnia końcowe losy planu: „Materiały związane z planem uległy zniszczeniu w pożarze dn. 26 grudnia 1944 roku. Brak dalszych działań w niniejszej sprawie”.
Nie dysponując jeszcze wspomnieniami, czy np. dziennikiem jednostki amerykańskiej, nie sposób ustalić, choćby dla zaspokojenia ciekawości, czy pożar był przypadkowy, np. związany z hucznym obchodzeniem Świąt, czy też był skutkiem wybuchu jednej z rakiet V2, które trafiały w Londyn aż do końca marca 1945 roku. Pozostaje kilka innych, niewyjaśnionych spraw związanych z planem, np. dlaczego powyższa „fiszka” podaje, że plan tworzył 660 Batalion, gdy na samym planie wyraźnie podano, że został wyrysowany i wydrukowany przez 942 Batalion. Nie wiadomo, czy bardzo długi okres pracy nad planem (ponad pięć miesięcy między przekazaniem materiałów do opracowania, a zwrotem wersji „roboczej”) był normalny, czy wynikał, na przykład, ze zmiany priorytetów. Być może pilna potrzeba opracowania dużej liczby planów miast i miasteczek w Europie Zachodniej w związku z przygotowaniem do inwazji na kontynent sprawiła, że plan Gdańska stał się drugorzędnym zadaniem, a było już wtedy prawie pewne, że rejon Pomorza zajmą Rosjanie.
Nie wiadomo też, co faktycznie stało się z planem Szczecina - jeśli opracowywany był równolegle z planem Gdańska i materiały również uległy zniszczeniu, jego wersja robocza powinna była trafić z powrotem do Brytyjczyków i – ostatecznie – znalazłaby się w Bibliotece Brytyjskiej. Nie jest też jasne, dlaczego, mimo zniszczenia materiałów, nie zdecydowano się wydać planu Gdańska choćby w wersji roboczej, co w warunkach wojennych stosowały wszystkie strony konfliktu – gdy była taka potrzeba. Być może powody były te same, tzn. zmiana priorytetów i zbliżające się ze wschodu wojska radzieckie.
Trudno wytłumaczyć też, dlaczego zdecydowano się na wykonanie tak dokładnego planu Gdańska, podczas gdy wiele innych planów miast niemieckich, jak Królewiec, czy Wrocław, co najmniej tak samo ważnych pod względem strategicznym, doczekało się jedynie kopii, pobieżnie uaktualnionych, przedwojennych planów turystycznych, zwykle firmy Pharus lub Griebens. Plan Gdańska, mimo wykorzystania oryginału niemieckiego (być może, sądząc po sposobie przedstawiania zabudowy, któregoś z dokładnych planów miejskiego biura pomiarów), zawiera typowy dla amerykańskich służb topograficznych sposób przedstawiania elementów na mapach, np. torowisk (cienka, pojedyncza i przekreślona linia), który stosowany jest do dziś. Na planie pozostawiono część opisów niemieckich (Tote Weichsel, Evangel. Friedhof, nazwy ulic i dzielnic), jednak opis ważniejszych instalacji podano w języku angielskim, np. barracks, huts, oil storage, paper factory, u/boat harbour (n.b. „harbour” w pisowani brytyjskiej, gdy w amerykańskiej brak jest „u” (harbor). W niektórych wypadkach widać niedociągnięcia, np. pozostawiono „Bahnhof”, „Chemische Fabrik” , „Munitionshafen” (ostatnią można uznać jednak za nazwę własną). Budynki i instalacje, które uznano za istotne pod względem wojskowym, lub o znacznej wysokości, zaznaczone zostały kolorem czerwonym.
Niektóre obiekty na planie zostały przekreślone czerwoną kredką – być może zostały skopiowane z wcześniejszego planu niemieckiego, a na etapie sprawdzania poprawności planu, na przykład z analizy zdjęć lotniczych – wynikało, że nie istniały już w 1944 r. (bombardowania?). Warto byłoby zweryfikować, czy faktycznie na planie uwzględniono najnowsze zmiany sytuacji, na podstawie tego, co mgliście określono na marginesie jako „dodatkowe informacje wojskowe”.
Interesujące byłoby też ustalenie, z którego roku pochodzi wykorzystany plan niemiecki; można by tego dokonać, sprawdzając obecność (lub jej brak) bardziej znanych obiektów, budynków, czy też właśnie sieci torowisk, o których wiadomo, że istniały / przestały istnieć w określonym roku.
I to by było na tyle.

n.

[pumeks]

"Na gorąco" spojrzałem w 2 miejsca: w rejonie lotniska na Zaspie widać hangary zamykające perspektywę ulicy Legionów, o które kiedyś pytałem (KLIK). Na Starym Chełmie zaznaczono nieistniejące dziś budynki w rejonie obecnej ulicy Chałubińskiego - być może chodzi o baraki, w których mieszkali jeńcy wojenni budujący to osiedle.

[Martino]

Coś pięknego!!!! Dla mnie ciekawe co to za budynek na boisku "Pestalozzi Schule"? Budynki w okolicach Rowu pancernego i Dworów....? 3 dodatkowe hangary na wlocie na lotnisko (wspomniane brzez Pumeksa)! REWELACJA.

[Krzysztof]

To, że przemysł, kolej, poczty to ważne obiekty (zaznaczone na czerwono) to oczywiste.
Ale i "HUTS" - baraki robotników przymusowych też zaznaczone jako ważne
A było tych osiedli sporo!

[Martino]

[Krzysztof]

Jednym z głównych materiałów źródłowych mógł być "PLAN VON DANZIG" 1:10000 z 1933 r. Tam podobnie jak tu nie zaznaczono linii tramwajowej od opery do lotniska.
http://www.zie.pg.gda.pl/~dwisnie/gpkmh.htm

Kod:

W wrześniu 1930 roku uruchomiono nowe połączenie w kierunku Wrzeszcza Północnego i Lotniska o długości 2,4 km.

Ale w szczegółach są drobne niezgodności, i w sieci tramwajowej, i inne. Ale podobieństwo tych planów duże.

---

plan 33.jpg

Plik ściągnięto 25716 raz(y) 116,41 KB

plan 44.jpg

Plik ściągnięto 25716 raz(y) 115,85 KB

[naltar]

[Jarek z Wrzeszcza]

Świetna mapa!

[pumeks]

[bavar]

[pumeks]

[bavar]

Czy dysponujesz jakimś zdjęciem lotniczym sprzed '45 [lub chwilę po zakończeniu działań wojennych], na którym dobrze widać właśnie Stary Chełm i ew. okolice? Jeśli tak, to po raz kolejny byłbym wdzięczny za udostępnienie takowego zdjęcia, bądź chociaż wskazanie jego ulokowania..

[pumeks]

jasne, że nie

[EwkaW]

http://www.mapywig.org/m/...N_DANZIG_8K.jpg
nie mogę nigdzie znaleźć, z którego roku jest ten plan Gdańska, z pewnością ktoś już na niego trafił i wie.
Fajnie byłoby wiedzieć, mam jego odbitkę na papierze fotograficznym

[Zbych]