Dawny Gdańsk Strona Główna Dawny Gdańsk


FAQFAQ  SzukajSzukaj  UżytkownicyUżytkownicy  GrupyGrupy  StatystykiStatystyki
RejestracjaRejestracja  ZalogujZaloguj  DownloadDownload

Poprzedni temat :: Następny temat
"Huty" na Kaszubach
Autor Wiadomość
luggage 

Dołączył: 08 Cze 2016
Posty: 5
Wysłany: Sro Cze 08, 2016 1:00 pm   "Huty" na Kaszubach

Witam,

W dawnym rejonie przygranicznym WMG (pd-zach.), ale nie tylko, znajduje się kilka miejscowości mających w nazwie słowo "huta", np. Stara Huta, Czarna Huta, Sucha Huta itp. Na mapach z okresu WMG i wcześniejszych ich odpowiedniki w języku niemieckim to: Althütte (lub Alte Hütte), Schwarzhütte, Trockenhütte.
Nasunęły mi się pytania:
Czy w tym rejonie rzeczywiście były huty? Jeżeli tak, to jak działały i co w nich produkowano?
Czy może mamy do czynienia z inną sytuacją: w j. niemieckim wyraz Hütte oznacza zarówno hutę, jak i chatę i tak naprawdę chodzi o nazwy gospodarskich chat w danych miejscach, a nazwy miejscowości zostały na j. polski źle przetłumaczone?
Ktoś dysponuje wiarygodną informacją na ten temat?
Zaznaczam, że w j. niemieckim nie doszedłem do poziomu początkującego, nie wykluczam, że piszę głupoty.
 
Ampersand 
Łukasz

Dołączył: 19 Sty 2012
Posty: 85
Wysłany: Sro Cze 08, 2016 1:58 pm   

Hutnictwo szkła rozwijało się tam gdzie był łatwy dostęp do surowców – piasku, wody i drewna do opału.
 
pumeks 
Mottlauspucker


Dołączył: 22 Paź 2003
Posty: 7683
Wysłany: Sro Cze 08, 2016 2:20 pm   

Też się nad tymi kaszubskimi "hutami" zastanawiałem.
Niektóre z nich ewidentnie łączą się z metalurgią, np. Silberhütte już w samym mieście Gdańsku.
Jednak żeby mieć pewność, trzeba by udowodnić, że 1) słowo huta (przejęte chyba z niemieckiego?) było znane już w staropolszczyźnie (i w jęz. kaszubskim?) przed "rewolucją przemysłową" XIX wieku,
i że 2) stosowano je w odniesieniu do małych, wytapiających metale lub szkło dla potrzeb lokalnego odbiorcy, pracowni.
_________________
#MuremZaPolskimMundurem
 
Miro 


Dołączył: 22 Wrz 2009
Posty: 2094
Wysłany: Sro Cze 08, 2016 3:48 pm   

luggage napisał/a:
w j. niemieckim wyraz Hütte oznacza zarówno hutę, jak i chatę


Chyba częściej stosowanym określeniem starej chaty jest słowo "Kate".
Dla przykładu Kate in Klempin.

Miro

klempin.JPG
Plik ściągnięto 28634 raz(y) 69,7 KB

_________________
www.olszynka-walddorf.cba.pl
 
Soller 


Dołączył: 09 Lut 2013
Posty: 71
Wysłany: Sro Cze 08, 2016 8:30 pm   

Czy można rozważyć pochodzenie tych nazw w powiązaniu z hutnictwem darniowym?
 
EwkaW 


Dołączyła: 04 Wrz 2011
Posty: 589
Wysłany: Sro Cze 08, 2016 10:09 pm   

Ja w tym temacie mogę dodać, że nazwa wsi Szklana Huta w gminie Lipusz pochodzi od huty szkła, którą wybudował tam w drugiej połowie XIX wieku gdański kupiec, Eduard Schubert. Początkowo produkowano tam szkło płaskie, ale w krótkim czasie przestawiono się na produkcję butelek. Do napojów głównie, piwa, wina i lemoniady. Huta pracowała w ruchu ciągłym (przez całą dobę, także w niedziele i święta) i było w niej zatrudnionych około 50 osób.
To są informacje z monografii Lipusza, autorstwa Mariana Lemańczyka.
 
luggage 

Dołączył: 08 Cze 2016
Posty: 5
Wysłany: Czw Cze 09, 2016 7:44 am   

Dziękuję za wszystkie odpowiedzi.

Czyli jednak może tu chodzić o huty i raczej bardziej o huty szkła niż hutnictwo darniowe: mapa stanu rud darniowych na koniec lat 50-tych XX w. (http://www.surowce-natura...l-bieg-historii) pokazuje, ze w naszej okolicy rudy takie praktycznie nie występują.

Miejscowości o nazwie Szklana Huta (Glashütte) jest na Kaszubach kilka, chyba trzy, np. ta obok Kartuz występuje już na mapie z 1877 roku (http://www.amzpbig.com/ma...300dpi_AMPG.jpg), natomiast nazw ze słowem hütte było tych terenach na przełomie XIX i XX w. znacznie więcej. Niektóre zniknęły, inne straciły "hutę" w polskiej nazwie, np. Barenhütte to dzisiejsza Borowina. Jeżeli te wszystkie nazwy odnosiły się do miejsc produkcji szkła (lub innych wytopów), oznaczałoby to, że "hutą" nazywane były również drobne, kilkunastoosobowe manufaktury.

Wyraz hütte w znaczeniu huty mógł jak najbardziej przywędrować ze stron niemieckojęzycznych i zostać zaadoptowanym do języka kaszubskiego (hëta), chociaż jeżeli jest to stosunkowo nowe słowo, to istnieje również możliwość, że jego źródłem jest j. polski.

Wyrób szkła to nie jest oczywiście wymysł ostatnich wieków, ale podejrzewam - być może się mylę - że większość podanych nazw miejscowości powstała w XIX w. W takim razie, o ile tam były "huty", które działały dłużej niż przez kilka lat, przy takim zagęszczeniu produkcja raczej przekraczała lokalne potrzeby, musiał istnieć rynek zbytu w najbliższym dużym mieście czyli Gdańsku. Być może istnieją jakieś archiwa kupieckie z umowami dostaw itp.
 
EwkaW 


Dołączyła: 04 Wrz 2011
Posty: 589
Wysłany: Czw Cze 09, 2016 11:45 am   

Kopalnią tego typu wiedzy o miejscowościach jest "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego" dostępny online w kilku bibliotekach cyfrowych, z wyszukiwarkami na dodatek :) Dla grzebaczy w naszej przeszłości rzecz nie do przecenienia ... Polecam :)
 
Feterniak 


Dołączył: 21 Lip 2009
Posty: 140
Wysłany: Sob Cze 11, 2016 4:46 pm   

Sprawa jest z jednej strony dość prosta, ale z drugiej nieco bardziej rozbudowana. :mrgreen:

Nie czuję się kompetentny by wywodzić etymologię nazwy "huta" na Kaszubach, ale nie ulega wątpliwości, że:

1. Na terenie Kaszub od XVI wieku (co najmniej) istniało się w sumie około kilkuset obiektów "przemysłu leśnego". Smolarnie, potażarnie, huty szkła, żelaza oraz piece produkujące węgiel drzewny.

2. Wszystkie te obiekty powstawały w "głębokim lesie", bo potrzebowały ogromnych ilości paliwa (drewna). Większość z nich po wypaleniu całego zdatnego drewna w okolicy (bo nie palono byle chrustem) zamykały podwoje i albo zmieniały lokalizację, albo przestawały istnieć. Jak trafiało to na moment bez wojny i epidemii, to zazwyczaj właściciel ziemi korzystał z okazji i przekształcał wykarczowany grunt w wieś. Czasem wręcz celowo najpierw zakładano taki "piec" by przygotować grunt pod osadnictwo.

3. Zdecydowana większość tych obiektów działała góra kilkanaście lat! Były to obiekty w których pracowało maksymalnie kilka osób. Poza potażarniami w bezpośredniej okolicy Gdańska.

4. Głównym powodem lokalizacji wszystkich tego typu obiektów była dostępność surowca opalowego, a nie celowego. Stąd znamy przypadki gdy rudę darniową dowożono dość daleko do zlokalizowanych w "głuszy" hut.

5. Większość "hut" powstała w XVII i XVIII wieku.

Wspominał o tym m.in. M. Dzięcielski w "Dziejach Ziemi Mirachowskiej" z 2000 roku. Acz już nie pamiętam na ile dokładnie się nad tym pochylał.
 
pumeks 
Mottlauspucker


Dołączył: 22 Paź 2003
Posty: 7683
Wysłany: Sob Cze 11, 2016 7:26 pm   

OK, możliwe że tak było jak piszesz, ale, po pierwsze - brakuje mi potwierdzenia, że takie leśne pracownie, warsztaty czy jak to nazwać, rzeczywiście zwano wtedy hutami. A po drugie, gdyby to były obiekty zakładane "w głuszy" i działające średnio kilkanaście lat, to uważam za dość dziwne, że aż tyle z nich pozostawiło ślad w nazewnictwie miejscowym.
_________________
#MuremZaPolskimMundurem
 
Mikołaj 
Idi Admin


Dołączył: 13 Paź 2003
Posty: 8107
Wysłany: Sob Cze 11, 2016 10:43 pm   

Też mnie te huty intrygują. Słyszałem do tej pory jedynie wersje o pochodzeniu od hut, nie chat.

Znalazłem taki fragment autorstwa prof. Jerzego Tredera
http://www.dialektologia....zubski&lid=1165
Kaszuby śr. charakteryzuje znaczna liczba miejscowości z członem Huta, np. Nowa i Stara Huta, Sierakowska Huta, skąd dla mieszk. ukuto kulturową nazwę Hëtnicë; te huty (węgiel drzewny, smoła, potas) powstawały zwł. w XVII i XVIII w.

Sprawdziłem też, że w Lipuskiej Hucie i Grabowskiej Hucie były huty szkła.

Hut na tej liście http://naszekaszuby.pl/mo...p?articleid=196 doliczyłem się 41, ale to na pewno nie wszystkie, bo jest jeszcze choćby Starkowa Huta / Starkòwô Hëta (starki, to starsi, rodzice, dziadkowie).

Gdzieś jeszcze wyczytałem, że mogą pochodzić od rosyjskich chutorów https://pl.wikipedia.org/wiki/Chutor ale to chyba zbyt odległe skojarzenie.
 
Zbych 
Wonneberger

Dołączył: 30 Lis 2011
Posty: 945
Wysłany: Nie Cze 12, 2016 7:18 am   

Sięgnijmy do starszego, czyli bliższego funkcjonowaniu hut opisowi:
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom III, str 229, pierwsze hasło huta dotyczy etymologii i potwierdza większość tego, co napisał Feterniak.

Przy okazji wyjaśnia, co znaczy hucisko: miejsce po zlikwidowanej hucie.

0229.jpg
Plik ściągnięto 28417 raz(y) 58,78 KB

_________________
Tanie nie może być dobre, drogie nie musi.
 
Soller 


Dołączył: 09 Lut 2013
Posty: 71
Wysłany: Nie Cze 12, 2016 2:12 pm   

Odnosząc się do niektórych wcześniejszych postów:
- mapa "złóż" rud darniowych z lat 50. uw. nie wskazuje ich na Pomorzu na skutek nie objęcia regionu badaniami;
- rudy te występowały tutaj i były eksploatowane przynajmniej od XV wieku, czego dowodzą m.in. nazwy z "rudami" oraz z "żelazem"; istnieją wzmianki w źródłach historycznych o ich wydobyciu w rejonie Bożegopola Wielkiego i Żelazna;
- sprowadzano rudy kopalniane oraz nieprzerobione kęsy żelaza ze Skandynawii drogą morską; być może także były częściowo wytapiane do stadium pełnowartościowego surowca kowalskiego na Pomorzu.
Archeologia dostarcza dowodów, że przerób cieplny metali miał miejsce na Pomorzu jeszcze wcześniej niż w średniowieczu.
 
luggage 

Dołączył: 08 Cze 2016
Posty: 5
Wysłany: Pon Cze 13, 2016 12:55 pm   

Nie sądziłem, że Kaszuby mają aż tak bogatą historię związaną z wytapianiem i przetapianiem surowców.

Co do rud darniowych - nie wiedziałem, że podane badania nie objęły Pomorza, w takim wypadku rzeczywiście nie były one miarodajne. Występowanie rud potwierdza również Franciszek Mamuszka w tekście "Ongiś w Oliwie. Huczały młoty kuźnic" (1957): "Również i Pomorze, ściślej - okolice Bytowa, dostarczały rudy darniowej dla oliwskich pieców hutniczych" (http://www.dawnaoliwa.pl/...1957-10-15.html)

Być może, iż jeżeli
Cytat:
Czasem wręcz celowo najpierw zakładano taki "piec" by przygotować grunt pod osadnictwo.

to "huta" zachowała się w nazwie takiej miejscowości.

Zajrzałem do "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", aby sprawdzić nazwy kilku miejscowości w rejonie przygranicznym WMG. Dla tych, które znalazłem, nie ma wzmianek o przemyśle hutniczym, natomiast daty powstania miejscowości sugerują okres początków rewolucji przemysłowej w Anglii i wcześniej, chociaż być może osady początkowo nazywane były inaczej, np.
Starkowa Huta (1685) u Kętrzyń. Siarkowo, 1780 Sztarkowa Huta, niem. Starkhuette, al. Starkenhuette
Rybia Huta al. Górna Huta, niem. Oberhuette (...) Osadę tę założyli w XVII w. jezuici.

Samo słowo huta w znaczeniu zbliżonym do współczesnego w języku polskim też pojawiło się wcześniej, o czym świadczy np. znana "Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana" z 1612 r.
 
Feterniak 


Dołączył: 21 Lip 2009
Posty: 140
Wysłany: Wto Cze 14, 2016 3:58 pm   

Drogi Pumeksie,

generalnie masz rację, tylko tu jest trochę efekt skali. Zdecydowana większość tego typu obiektów po zakończeniu działalności znów zarastała lasem i ginęła w pomroce dziejów. Jednak część z nich dawała początek stałym osadom z interesującym nas określeniem "huta".

Ten proces dobrze obserwujemy w źródłach. Na dowód - fragment indeksu lustracji z 1765 roku z niedawno wydanego przez J. Dygdałę tomu V. W lustracji mamy możemy obserwować cały proces powstawania takich nazw: działające huty, tworzące się na ich miejscu osady, tudzież przekształcenia nazewnicze. Z kilku odnotowanych tu hut mamy nawet w tymże indeksie zaznaczoną funkcjonującą hutę szkła. Gdybyśmy wczytali się w tekst lustracji, to znaleźlibyśmy informacje o kolejnych tego typu zakładach, na miejscu których powstały osady. Rzecz jasna odnotowywano te informacje tylko w przypadku osad założonych stosunkowo niedawno. Cofając się w przeszłość znajdujemy podobne informacje o osadach powstałych w początkach XVIII, czy w XVII w.

W południowej części Pomorza analogiczną rolę pełni nazwa "piec/piece".

Huty.jpg
Plik ściągnięto 28292 raz(y) 72,76 KB

 
Wyświetl posty z ostatnich:   
Odpowiedz do tematu
Nie możesz pisać nowych tematów
Nie możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz zmieniać swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz głosować w ankietach
Nie możesz załączać plików na tym forum
Możesz ściągać załączniki na tym forum
Dodaj temat do Ulubionych
Wersja do druku

Skocz do:  
Dawny Gdańsk Strona Główna

Powered by phpBB modified by Przemo © 2003 phpBB Group
Template subTrail v 0.4 modified by Nasedo. adv Dawny Gdansk